Vroeger stond het op de vensterbank, nu is het verwezen naar een vitrine. Een doodkistje van de Batak, een volk dat in het noorden van Sumatra leeft. Foto’s zijn eigenlijk overbodig, Hans Warren leverde het hele plaatje in woorden: ‘Iedereen wordt geboeid: het is/ een bronzen doodkistje, met voor en achter/ een singa-masker, haast een prauw,/ en daarin ligt het kleine bronzen lijk/ van een Batak./ Niemand weet meer waartoe het ooit gediend heeft.’ De regels komen uit een van zijn bekendste gedichten, ‘Op een Bataks doodkistje’. Hij gaf het een prominente plaats, het werd het openingsgedicht van de bundel Winter in Pompeï (1975). Precies de plaats die programmatische poëzie hoort te hebben, want onder deze categorie valt het gedicht waarin een dichterlijk ideaal wordt geformuleerd:

            Zó een gedicht schrijven. Een fascinerend huls

            met daarin een geheim dat niet te duiden is

            maar blijft trekken, ook al is de tovenaar

            voorgoed verdwenen met zijn riten en zijn doel.

Sommige dichters schrijven vrijwel alleen poëzie over wat poëzie zou moeten zijn. Hans Warren komt in zijn werk zelden met zulke voorschriften. Je kunt er zelfs over twisten of in het in ‘Op een Bataks doodkistje’ uitgesproken ideaal strookt met de praktijk van zijn eigen poëzie. Maar het verband tussen kunst en werkelijkheid is duidelijk. De foto’s tonen die werkelijkheid van alle kanten. Op 26 november 1973, het was de tijd van de autoloze zondagen, kwam het Bataks doodkistje in zijn bezit. Leendert van Lier was op bezoek, de befaamde kunsthandelaar had wat schatten op zicht meegebracht. Ook hij, misschien wel de deskundigste verzamelaar van Batak-kunst, had nog nooit zoiets gezien. In de vakliteratuur vindt Hans Warren geen tweede exemplaar, maar op 5 februari 1974 schrijft hij zijn gedicht. ‘Haast een prauw,’ beweerde hij, begrijpelijk, maar in feite heeft het metalen kistje de vorm van de stenen sarcofagen van de Batak. Het mysterie is in 2021 nog steeds even groot. Hans Warren haalde het kistje soms van de vensterbank om het kleine bronzen lijk aan het leven te laten ruiken. Ik pak het voorwerp uit de vitrine en til de Batak even, even richting hemel.

MARIO MOLEGRAAF

Schrijvers die over schrijven schrijven, saaier schrijven is er niet. Een uitzondering is Hans Warrens Demetrios. Wat je ook mag vinden van het boek, op het omslag indertijd aangeduid als ‘proza’, doods is dít schrijven over schrijven allerminst. ‘Demetrios, hoe moet het nu verder met je, en met je boek? Met je vlechtwerk van waarheid en verlangen, met je dubbelgangers, voorgangers, droomfiguren en geliefdes?’ vraagt de auteur zich af, als hij toe is aan het laatste deel van het boek. De lezer vraagt het zich óók af. Zoals die zich eveneens afvraagt of Demetrios een intelligente vergaarbak is dan wel een intuïtief mozaïek. Hans Warren is, afgaande op zijn dagboek, op 5 september 1966 aan Demetrios begonnen. Een paar jaar later zien we, in het aan hem gewijde nummer van Maatstaf, daarvan de resultaten. Maar in het eind 1976 verschenen boek grijpt hij nog verder terug, naar de in jaargang 7 (1959-1960) van hetzelfde Maatstaf in twee afleveringen verschenen tekst Tussen kleine oude dames, over zijn bezoek aan Isabelle Rivière. En nóg verder, bijvoorbeeld naar het verhaal ‘De bron in het park Alverà’, in 1947 opgenomen in Ad Interim. Na al het talmen was er ineens haast, vandaar dat de drukproeven slordig werden nagezien en vandaar het velletje met correcties. ‘Na lang aarzelen heeft Hans Warren zich aan een prozawerk van langere adem gewaagd,’ stond in november 1976 in de advertentie van uitgeverij Bert Bakker. Aarzeling was er ook bij de besprekers. Ze melden zich pas laat en weten zich nauwelijks raad met het boek. In 1983 publiceren dr. J. Pop en J.G.W. Gielen de bundel Verhaal en tekst met een zeer uitgebreide, zeer geleerde en zeer lovende beschouwing over Demetrios. Alleen hebben de grillen van het leven in de letteren ingegrepen – zoiets kan alleen bij een boek als dit. Er verschijnt in 1986 een aangepaste versie. Giovanni Nurchi is uit het bestaan van de schrijver verdwenen, de opdracht aan hem wordt geschrapt. Een zekere Mario is juist in Hans Warrens leven verschenen, daarom kan de ‘Mario’ uit het boek onmogelijk worden gehandhaafd. Het speciale exemplaar van de eerste druk, op 22 oktober 1978 aan mij geschonken, getuigt daarvan. Demetrios, literatuur die misschien nóóit eindigt, proza met maximaal veel persoon. Geen opwindender schrijven dan dit.

MARIO MOLEGRAAF

Aan uitgevers geen gebrek, goede en slechte (die ondanks hun stuitende gestuntel toch eeuwig blijven zitten), saaie en kleurrijke, uitgevers die het beweren te doen voor de hoge literatuur, uitgevers die het heimelijk doen voor het lage geld. Maar er is slechts één Mai Spijkers, onverwisselbaar en onmiskenbaar en ik denk ook onmisbaar, een man die zich nooit anders voordoet dan hij is. Ik ken hem al heel lang, zomer 1978 ging hij werken voor uitgeverij Bert Bakker, zomer 1978 verscheen ik in het leven van Hans Warren, Bert Bakker-auteur. In januari 2000 nam hij afscheid van zijn uitgeverij Prometheus, grotere zaken wachtten. Er was een feest met een welkomstlied, op de melodie van ‘Tulpen uit Amsterdam’. Hans Warren en ik waren erbij, zie zijn dagboek. Mai dankte, met naar alle waarschijnlijkheid de langste brief die hij ooit heeft geschreven. Een Mai-brief bestaat gewoonlijk uit aanhef, één zin, groet. Jean Pierre Rawie heeft verteld dat Mai hem eens meldde niet bij een boekpresentatie aanwezig te kunnen zijn, hij beloofde een brief. Die ook kwam: ‘Beste Jean Pierre, ik kan helaas volgende week niet aanwezig zijn. Vriendelijk, Mai’. Punt. Rawie’s relaas is te vinden in Ja hai, met Mai, samen met stukken van Herman Brusselmans, Gerrit Komrij, Tom Lanoye en uiteraard Hans Warren. Het boek, nooit in de handel geweest, werd uitgebracht ter gelegenheid van Mai’s afscheid. Dat geen echt afscheid was. Ongeveer voor hij het boek uit had, was hij weer terug. Als uitgever, of eigenlijk gewoon als de enige echte Mai Spijkers.

MARIO MOLEGRAAF