Jaarlijks archief: 2019

Uit de nalatenschap van Hans Warren 80 ~ Brockhurst

Ik kan niet wachten om naar Gorssel te gaan, naar Museum MORE, waar tot en met 5 januari 2020 de tentoonstelling For Real. Britse Realisten uit de jaren ’20 en ’30 is te zien. Met vanaf Adshead, Mary tot en met Zinkeisen, Doris Claire namen die mij nog niets zeggen. Eén naam zegt mij des te meer, de naam Brockhurst, Gerald Leslie. Hans Warren was zeer enthousiast over het werk van Brockhurst (1890-1978) en verzamelde vanaf 1977 zijn etsen, in technisch opzicht ‘een wonder’ zoals Hans Warren in een bijdrage aan het literaire tijdschrift Maatstaf schreef. Het onderwerp van Brockhursts etsen was, vervolgde hij in het artikel, ‘Young Womanhood’. Een Brockhurst-expositie in de National Portrait Gallery in Londen heette zelfs A dream of fair women. (De cover van de bijbehorende catalogus is afgebeeld, het RA achter de naam Brockhurst staat voor Royal Academy.) We gingen er natuurlijk heen, in mei 1987, twee keer zelfs. Op het omslag van Maatstaf liet Hans Warren Viba zetten (afgebeeld), een ets uit 1922, de eerste Brockhurst die hij verwierf, april 1977, bij de onvolprezen Galeria Pictura te Middelburg. Later volgde bijvoorbeeld The West of Ireland (afgebeeld), een dubbelportret uit 1928 van twee meisjes. Ik word ook vandaag nog door zijn werk omringd en over Brockhurst de etser bestaat geen twijfel: het is overtuigende, zo niet overrompelende kunst. Eén zo’n portret heeft honderd keer meer te zeggen dan drie zalen vol ‘installaties’ in het Stedelijk Museum. Maar Brockhurst de schilder? Hij gold als een wonderkind, bijvoorbeeld vanwege het zelfverzekerde zelfportret uit omstreeks 1905 (zie afbeelding). Bij het eerste bezoek aan de National Portrait Gallery neigde Hans Warren ertoe Brockhurst ook als schilder ‘groot’ te noemen: ‘Hij was een meester in het weergeven van een zijden shawltje, de wol van een vest’. De tweede keer was hij kritischer. Het bezoek aan Gorssel zal het misschien leren: had hij de eerste keer of de tweede keer gelijk? En wie weet maken ook Mary Adshead en Doris Clare Zinkeisen een verpletterende indruk.

MARIO MOLEGRAAF

Uit de nalatenschap van Hans Warren 79 ~ De Regulierenpers

Ben Hosman, hij kwam even voor in het leven, het journaal én het adressenboekje van Hans Warren. Onlangs overleed hij, 79 jaar oud, ver uit het zicht van Nederland en de Nederlandse literatuur. Hij was vanaf 1969 een misschien stille, maar zeker onmisbare kracht bij de roemruchte uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep. Later begon hij met een bibliofiele pers. Hij woonde – we zien het in Hans Warrens adressenboekje (met een nieuw adres in Groningen erbij) – in Amsterdam, Reguliersgracht 50. Vandaar dat hij zijn pers ‘De Regulierenpers’ noemde. Volgens Wikipedia was De Regulierenpers, actief tussen 1984 en 1996 en goed voor 54 uitgaven, een van ‘de belangrijkste handdrukpersen in Nederland van na de Tweede Wereldoorlog’. Van deze pers rolden (zo heet dat toch?) twee van de zeldzaamste uitgaven die Hans Warren en ik ooit maakten, allebei vertalingen van Nieuwgriekse poëzie. In 1986 verscheen een uitgave, Nederlands én Grieks, van vier gedichten van Angelos Sikelianos onder de titel De heilige weg. Een jaar later verscheen, ook tweetalig, De Julianos-gedichten van K.P. Kavafis. Ongelooflijk mooi uitgegeven, maar het was voor deze drukker nooit mooi genoeg. Vandaar dat opmerkelijke inlegvel bij De Julianos-gedichten, een correctie op het colofon, een symbool voor Ben Hosmans perfectionisme, nimmer tevreden met het resultaat.

MARIO MOLEGRAAF

Driewegen

Op zijn zwerftocht door Nederland fotografeert Martin van der Kamp landschappen en gebouwen die verbonden kunnen worden met het leven en werk van Hans Warren. Deze maand: de Paulushoekse Dijk te Driewegen.

Geheim Dagboek 11 mei [1977] – In de tijd dat Mensje [van Keulen] op mijn huis paste, heeft ze het plan opgevat ergens in de buurt een tweede woning te kopen, zo goed is de Zak van Zuid-Beveland haar bevallen. Ze heeft iets in Driewegen op het oog. Ik bood aan mee te gaan kijken en bleek het huisje te kennen; een aardig stulpje op de hoek van de Paulushoekse dijk, bij de grote grenslinde tussen Driewegen en Borssele. Goed gerestaureerd, goed onderhouden, met een mooi aangelegde tuin, voor en achter. Helemaal vrij en fraai gelegen. Ik was er verrukt van. (…)

Uit de nalatenschap van Hans Warren 78 ~ Sri yantra

Het bewijs lijkt onweerlegbaar. Achterop staat de datum 15.1.67. De foto moet toen of vóór die dag zijn gemaakt. Ze hoorde bij een kleine en zeker ook fijne collectie Hans Warren-uitgaven die ik laatst op de veilingsite Catawiki aanschafte. ‘Originele zwart-witfoto. 8,8 x 8,5 cm. Met op de achterzijde een datumstempel 15.1.67. Huiselijk kiekje van de schrijver, aan tafel, voor een wand met vele wajangpoppen,’ luidde de begeleidende tekst. Januari 1967, Hans Warren was toen 45 en ik was een jongen van 6, leerling in de eerste klas van de Nassauschool. Maar op de foto zie ik Hans Warren zoals ik hem kende, met het vest dat hij droeg en droeg en droeg. En zit daar op zijn voorhoofd niet het litteken van een dermatologische ingreep, uitgevoerd toen hij al een man op leeftijd was? Maar wat valt er in te brengen tegen zulk hard bewijs als de datering? De foto biedt een blik op de Oosterse kamer, en wat voor Oosters voorwerp staat daar voor de dichter op tafel? Een bronzen sri yantra, Nepal, zeventiende-eeuws, aangeschaft op de Antiekbeurs in Delft, bij Jaap Polak, bekend van het tv-programma Tussen kunst en kitsch. Het is een complex geometrisch diagram, bedoeld voor meditatie, op een versierd onderstuk, vier leeuwen op de hoeken. Hans Warren vertelt over de aankoop in zijn dagboek, 13 oktober 1980. In de Provinciale Zeeuwse Courant berichtte hij altijd uitgebreid over de Delftse beurs, in zijn artikel van 11 oktober 1980 had hij de sri yantra ook gesignaleerd: ‘een buitengewoon boeiend en ook nog zeer decoratief voorwerp’. De foto moet nadien zijn gemaakt. Het bewijs lijkt onweerlegbaar. De voorkant van de foto zegt iets heel anders dan de achterkant. Bewijs tegen bewijs, ongeveer even ingewikkeld en duizelingwekkend als een sri yantra.

MARIO MOLEGRAAF

Uit de nalatenschap van Hans Warren 77 ~ Plato-vertaling

Toch weer samen op een titelblad: een binnenkort te verschijnen boek met de vier werken van Plato rondom het proces en de dood van Sokrates. Sokrates, martelaar van de filosofie gaat het heten. En onder die titel dus de vertrouwde woorden ‘Vertaald door Hans Warren en Mario Molegraaf’. De teksten, Euthyfron, Sokrates’ verdediging, Kriton en Faidon, vulden in 1995 de delen 3 en 4 van onze uitgave met Plato’s Verzameld werk. Prachtige literatuur! In een nieuw nawoord heb ik toen en nu, 399 voor Chr. en 2019 na Chr., proberen te verbinden. Ik heb nét het nazien van de drukproef afgerond. Vermoedelijk zullen ze op de uitgeverij enigszins schrikken van het resultaat, heel wat correcties, en allemaal in dezelfde trant. Ik ben en blijf tevreden over de vertaling van Hans en mij, maar hier en daar kan het íets natuurlijker, kan normale spreektaal nóg dichter worden benaderd. Er stond in onze vertaling van de dialogen nog behoorlijk vaak ‘echter’, zo praat echter niemand, het wordt dus ‘maar’. En al die keren ‘men’, men gebruikt dat woord nauwelijks in een gesprek, een ongedwongen ‘je’ komt ervoor in de plaats. Sokrates praat met zijn vrienden. Bij het correctiewerk lijkt het soms of ik nog praat met Hans. Ik schrap en schrap, maar nooit kan een streep door die twee namen op het titelblad.

MARIO MOLEGRAAF